Fotografía de Manuel G. Vicente

“Chovía en alta definición”. O comezo de Infamia acompaña ao día co que me recibe Vigo antes do meu encontro coa gañadora do Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil de 2015. Amante da literatura como ningunha outra e grande defensora da literatura infantil e xuvenil, Ledicia Costas (Vigo, 1979) pon paixón en todo aquilo que fai, incluso no que non lle agrada tanto, como o Dereito. Gañadora do Premio Lazarillo en dúas ocasións e traducida ao italiano, ao coreano e incluso ao romanés, abraia a capacidade da escritora viguesa para manterse cos pés na terra. 

Pois a verdade é que dende que gañei o Premio Nacional aprendín a vivir nunha especie de burbulla invisible que eu construíu ao meu redor. Lévoo con prudencia, sempre intentando ter nos pés na terra e sendo consciente de que son unha privilexiada porque conseguín vivir da literatura e facer daquilo que máis me gusta no mundo o meu oficio. 

*Datos de novembro de 2019, cando fixen a entrevista.

Esperabas o éxito que está tendo este primeiro thriller? 

Eu creo que nunca podes agardar o éxito nun libro porque aí xa estarías fracasando. Malia que eu xa tiña unha obra para persoas adultas, un libro de relatos, esta é a primeira novela desas características e entraba nun público totalmente novo. Por iso levo todo con máis ilusión. 

Infamia está inspirada en varios episodios de violencia reais. Pero cal foi o detonante? 

O caso de Marta del Castillo. Cumpríronse dez anos do seu asasinato e, aínda a día de hoxe, os autores do crime non confesaron onde está o seu cadáver. Pareceume interesante escribir unha historia sobre unha dobre desaparición. Un presunto dobre asasinato, pero sen cadáveres. Parecíame interesante tamén reflectir a dor deses pais que non saben onde están as súas fillas. 

Pero que sucede? A medida que ía escribindo a novela, saían noticias que quería integrar nela. Por exemplo, as violacións en grupo, que están proliferando no Estado. Tamén os casos de pederastia no seo da igrexa católica. Ao final, conseguín condensar e armar todo iso dentro da trama. 

Empezaches a escribir o libro fai dez anos, verdade? 

O primeiro capítulo da novela que escribín é un que está un pouquiño antes de chegar á metade. Escribino hai moitísimos anos, cerca de dez, si... porque xa estamos no 2020 case [risas]. Ou un pouquiño menos... oito ou nove. Quedou aí, descansando, non sabía que facer con el e acabou formando parte desta novela. Xa nese capítulo falo dunha agresión sexual en grupo. 

“Os xuíces deberían ter unha formación en igualdade de xénero”

Foi esta normalización da violencia na sociedade a que che empuxou, finalmente, a escribir Infamia? 

Si. Esta é unha novela onde un dos piares básicos é a violencia: a violencia contra a infancia e a violencia contra as mulleres. Creo que está normalizada ata tal punto que cando sae unha noticia dun asasinato machista nin sequera se nos poñen os pelos de punta. 

O libro non só fala de violencia contra a infancia ou contra as mulleres, senón que tamén teñen cabida outras clases de violencia, como a xudicial ou a profesional. Algunha delas tócache de preto? 

Tócame de preto como muller e como avogada. Observo que os manuais de Dereito Penal que se manexan a día de hoxe nas universidades son os mesmos que se manexaban nos anos 90. Isto que quere dicir? Que están sen actualizar mentres a sociedade evoluciona. 

Os xuíces deberían ter unha formación en igualdade de xénero, pero non a teñen. Iso provoca que haxa sentencias e comentarios que as mulleres temos que aturar a día de hoxe e aos que non hai dereito. Nese sentido, Infamia é tamén un berro de rabia e desacordo con estas cuestións. 

Foi duro o proceso de escritura? 

Sempre o é para min. Me entrego de tal maneira que lle dedico moitas horas ao día. E, ás veces, pasan dous ou tres días sen que saia practicamente da casa. Entón ese nivel de entrega é esgotador. Parece mentira, pero acabo fisicamente esgotada, e iso que é unha actividade de estar quieta, sentada nunha cadeira diante dun ordenador. Foi duro tamén polos temas que trato. 

Na novela, a presencia dos medios é nula, cando en casos como o de Alcàsser ou mesmo o de Marta del Castillo foron condicionantes en certa medida. Foi inconsciente ou houbo algún motivo para a toma desta decisión? 

De feito, si sae un artigo de prensa de El País que foi para min unha sorpresa. Porque entre toda a dificultade que tiven para atopar casos de pederastia en España despois de darlle moitas voltas, atopei ese artigo, unha reportaxe moi interesante que decidín reproducir. 

Lembro que en Infamia un dos personaxes di que apenas hai información sobre este tema. 

Non, hai moi pouca e eu creo que aí os medios deberían implicarse máis do que se implican. Parece que estes casos están protexidos por eses muros que rodean a Igrexa. Por iso decidín poñer ese artigo, como un xeito de reivindicar que hai cousas que creo que non se deben silenciar. 

En Merlo, onde se desenvolve Infamia, a homosexualidade é un tema tabú. Cres que en comunidades máis pequenas e cerradas hai un reticencia maior a estes temas? 

Claro. Creo que é case, case... [dubida] non quero dicir lóxico porque non é a palabra axeitada para empregar neste caso. Pero nas comunidades pechadas, pequenas ou asociadas ao rural creo que é habitual que se dean este tipo de situacións, nas que hai persoas que non se atreven a dar ese paso polo medo, polas críticas ou polas consecuencias que iso pode ter. Paréceme terrible que teñan que vivir con esa carga de finxir que son outra persoa distinta á que son. Creo que a literatura ten que falar destas cousas. 

Merlo, en realidade, é Beade, unha parroquia de Vigo, coa que ti tes unha relación moi estreita. Como inflúe a túa relación co lugar e a súa propia idiosincrasia na historia? 

Si, esta é puramente rural. Hai moito verde, moito monte, está a pouquísimos quilómetros dunha cidade... Iso condiciona o xeito de vivir porque parece unha especie de ‘micromundo’ dentro dunha cidade. Parece que o tempo está detido. Seguen conservando unha serie de tradicións asociadas ao campo, e logo tamén teñen un xeito distinto de vivir. 

Os ritmos son outros, os nenos poden xogar no monte ou nas rúas pequenas dos barrios, non hai perigo porque hai pouco tránsito de vehículos ou, polo menos, eu crieime así. Como coñezo tan ben ese universo pareceume bonito, e tamén é máis crible falar dun lugar que coñeces. 

Saíron varios artigos este verán nos que se falaba dunha novela negra viguesa, dentro da cal se incluía a Infamia. Ti cres que está nacendo unha novela negra viguesa? 

Eu creo que non. Eu creo que máis ben necesitamos poñer etiquetas, e cando falan dese boom da novela viguesa... eu non o acabo de ver. De feito, creo que están etiquetando como novela negra textos que non son novela negra. Aí é moi elástica esa etiqueta e semella que todo vale. 

Creo que tamén é un xeito de estar orgulloso de que en Vigo hai moitos autores e moitas autoras, non sei se de novela negra. Hai unha creación literaria aí potente, pero eu non acabo de ver ese boom de novela negra. 

Haberá continuación de Infamia ou máis thrillers de Ledicia Costas? 

Máis thrillers segurísimo, segurísimo. Gustaríame continuar afondando neste universo, creo que me quedaron cousas por contar. Agora estou traballando nunha novela infantil que teño que entregar agora, en decembro, e en xaneiro vou tomar unha decisión, a ver se continuamos por Merlo ou non.

En outubro saíu tamén á venta Conexión macarrón, a túa última novela infantil. É fácil pasar de escribir un libro como Infamia a escribir unha novela cun carácter moito máis distendido e divertido? 

Conexión macarrón estaba escrito dende fai dous anos, pero por diversas circunstancias saíu agora. Eu necesito ese cambio, de todas maneiras. De feito, acabei Infamia e agora estou escribindo unha novela dunha inventora inglesa que se chama Señorita Bubble onde hai moitísimo humor, aparece Papá Noel... Necesito ese cambio de rexistro. Se sempre escribo o mesmo, o meu cerebro satúrase. 

“Escribín Unha estrela no vento porque non me gustaban nada as lecturas obrigatorias do instituto”

Pensas que á Ledicia Costas da infancia ou da adolescencia gustaríalle ler os libros da Ledicia Costas adulta? 

Espero que si porque por iso empecei a escribir. Foi un acto de rebeldía. A primeira novela que me publicaron, Unha estrela no vento, escribina con dezaseis anos porque non me gustaban nada as lecturas obrigatorias do instituto. Foi un chamamento, un toque de atención, de vou escribir o libro que a mi me gustaría que me puxeran como lectora. Espero e quero pensar que si. Escribo o que creo que me gustaría a min ler de pequena. 

Hai moitos prexuízos sobre a literatura infantil e xuvenil? 

Claro, nos choven pedras de todas partes. Mesmo de compañeiros de profesión que escriben esa literatura considerada narrativa para persoas adultas. Eles consideran que a literatura infantil e xuvenil é un xénero de menor categoría, que é moi sinxelo... Así hai logo os desfases que hai cando un autor ou autora de literatura para persoas adultas escribe unha obra infantil pensando que o pode facer calquera, normalmente é un absoluto desastre.

LEDICIA COSTAS: “É MOI DURO TRADUCIR” 

“É moi duro traducir. Eu penso que non son unha boa tradutora”, confesa a autora. Nunha loita por non “reescribir a novela de arriba a abaixo”, Ledicia Costas foi a encargada de traducir do galego todas as súas obras publicadas en castelán, agás O corazón de Xúpiter (traducido por Mª Jesús Fernández). Pero, aínda contando cunha grande liberdade creativa, a escritora galega recoñece que nun futuro lle gustaría que unha profesional traducise as súas novelas.

Ledicia rememora, entre risas, un episodio un tanto desafortunado. “Ai, non sei quen che fixo a tradución de Escarlatina, pero que mal feita está”, comentoulle unha profesora dun dos colexios que visitou. “Optei pola sinceridade e quedei mirando para ela e díxenlle: «son eu a tradutora»”.

A protagonista de Infamia, a avogada e profesora de Dereito Penal Emma Cruz, critica moito ao sistema xudicial. Ledicia Costas comparte esas opinións? 

Durante os anos que exercín de avogada, que non foron moitos, vin cousas nos xulgados e no funcionamento de todo o que rodea aos xulgados que non me gustou. Na xustiza falta persoal, os procesos deben ser máis áxiles, hai unha dose grande de subxectividade que non debese ser... Hai unha serie de aspectos cos que non concordo. En gran medida por iso tamén abandonei o Dereito, porque non me sentía cómoda. 

Por que decidiches deixar a avogacía para dedicarte á literatura? 

Vendo como estaban funcionando obras miñas coma Unha estrela no vento ou O corazón de Xúpiter, eu intuía que se conseguía que toda a miña vida xirase arredor da literatura e ter unha implicación total, intuía que podía chegar a vivir disto. Por fortuna non me equivoquei. 

Foi unha decisión arriscada, non? 

Moi arriscada. Eu estaba no despacho que deixei. Xa levaba casos, ía a xuízos, tiña a miña responsabilidade con algúns clientes... 

Ou sexa, ti intuías que podías vivir da literatura, pero non o sabías con certeza. 

Non, a ciencia certa, non. Tomei esa decisión porque me parecía que, se non, me ía arrepentir toda a vida. 

Ti querías estudar Dereito? 

Estudei Dereito, confeso, como puiden ter estudiado calquera outra carreira. O que pasa que naquel momento non paraba de escoitar os típicos comentarios de “é unha carreira con moitas saídas”. Pero xa no primeiro ano de carreira me decatei de que aquilo non era para min. Todo o mundo me dixo: “ten paciencia, que a partir do terceiro ano isto é máis interesante”. Que va. Aquilo foi de mal en peor. 

Entón, Ledicia Costas non volvería aos xulgados? 

Se non hai máis remedio... [risas] Que conste que os anos que exercín, fíxeno con toda a paixón e me sentía case, case Ally McBeal [risas]. 

E se non puideses vivir máis da literatura, volverías a traballar como avogada ou intentarías buscar outra forma de gañarte a vida? 

Se che son sincera, non teño nin idea do que faría. Creo que sendo avogada sería infeliz. Entón, tal vez, me buscaría a vida por outro lado... Por onde? Pois non o sei, ao mellor algo relacionado coa xestión cultural... Creo que iría por aí, para min é moito máis enriquecedor. Ao mellor me volvía tola e montaba unha editorial... Que sei eu. Pero creo que non volvería a exercer.

En 2019, como parte do proxecto ‘Vigo, ciudad de color’, píntase un mural co hashtag #mulleresnasletras no que es unha das protagonistas. Considéraste un referente na cultura viguesa e galega?

Non sei se tanto, fíxate. Síntome moi querida polo público. Son unha privilexiada, díxeno varias veces ao longo desta tarde, pero é que así. Síntome moi respectada, tamén, polos meus compañeiros e compañeiras de profesión.

Un referente? A min me gusta pensar que son un espello, sobre todo, para as rapazas. Para os rapaces tamén, pero son máis as rapazas que me din “a min gustaríame ser escritora” cando vou aos coles ou aos centros de secundaria. Entón aí aproveito sempre para animalas. Nese sentido si que, en certa maneira, podo ser un espello para esas xeracións que veñen detrás.

É obvio que eu son unha autora que defende, por enriba de todo, o dereito das mulleres a ser protagonistas, a ser visibles, a ter papeis principais tanto nas novelas como nas películas. A min paréceme aberrante entrar nun museo e que as mulleres sexamos modelos, pero non artistas. Practicamente non hai obras de artes feitas por mulleres nos museos. Na medida das miñas posibilidades, aporto o que podo á literatura. 

Si, marcoume especialmente un debate que se abriu nun centro de Vigo, ao fío de O corazón de Xúpiter e o caso de Amanda Todd, unha rapaza que sufriu acoso cibernético e acoso escolar. A protagonista vive unha historia bastante parecida e houbo un grupo de rapaces, chicos, que culpabilizaban a ámbalas dúas. Rapaces de... [dubida] terceiro ou cuarto da ESO. Foi moi violento. Eu intentaba facerlles entender que o foco hai que poñelo no agresor e nunca na vítima, pero estaban pechados en banda. Non había maneira de facelos entrar en razón. 

Tamén varias veces me sucedeu de ir a centros de secundaria onde as profesoras me contaron que se deron varios casos de agresións sexuais dentro do propio centro. Esas situacións si que me marcan. 

Sinopsis: El fin del mundo fue de un verde intenso, majestuoso, como si la realidad entera se transformara en esmeralda. Daniel lo vio llegar desde la ventana del salón abrazado a Sherlock, su gato. Pensó en lo hermoso que era solo un instante antes de que la explosión le tirara la fachada encima. Luego, cuando se despertó, llegaron las medusas, el polvo, los incendios, los remolinos de lluvia... y los fantasmas.

La luna en la puerta es la quinta novela de Andrea Tomé, siendo la tercera de realismo contemporáneo que publica. La gallega regresa a este género, después de su incursión en el realismo mágico, y vuelve también a introducir la salud mental como una temática relevante, pero con una perspectiva más madura gracias a la conciencia crítica que ha adquirido con el tiempo.

La historia nos sitúa en un barrio obrero llamado Santa Ana. Allí vive la protagonista, Judith, que se enfrenta al suicidio de su hermano por medio de de las cartas que él ha dejado. Judith recorre el duro camino del duelo con la inesperada compañía de Chaim; también el don de la palabra que posee, y que verbaliza a través del rap, será una pieza clave en este recorrido.

Andrea Tomé combina la narración convencional con cartas, mensajes de WhatsApp y algunos de los versos que ingenia Judith. El estilo de la autora sorprende por sencillo, pero contundente. Este es ya el cuarto libro que leo de ella, pero me sigue llamando la atención cómo, a través de construcciones sencillas, es capaz de generar una mezcla compleja de sentimientos en cualquiera que la lea. En muchas de las líneas, de los párrafos, de las páginas, etc. tenía que pararme y volver atrás para asimilar, poco a poco, la historia que Tomé quería contarme.

Entre vidas nos presenta a Manuela y Ela, dos jóvenes de diecisiete años, pero que viven en dos épocas diferentes. Manuela decide abandonar a su familia en el año 40 para trabajar en el Hotel Vista Roja, que, por desgracia, se convertirá en un escenario clave de la Guerra Ecuménica. Ela, cuarenta años después de lo ocurrido, está obsesionada con la Ecuménica*, a pesar de que su familia no quiere hablar del tema. Una excursión con el colegio marcará un antes y un después, demostrando que puede existir una conexión entre vidas aparentemente distantes.

*Aclaración: La Ecuménica es un símil de la Segunda Guerra Mundial. Laura Tárraga ha reinventado esta etapa histórica a su manera hasta construir un universo en el que todos los elementos están sincronizados con la historia que ella quería contar. Pero hasta aquí puedo contar, ya que tampoco quiero estropearos la sorpresa.

Tanto Ela como Manuela son dos personajes con gran profundidad, pero, en concreto, hubo un aspecto del personaje de Manuela que me cautivó. Laura Tárraga consigue dotar de la complejidad que se merece a la lógica de una persona inmersa en una guerra de la que no tiene grandes conocimientos. Desde fuera, puede parecer obvio cómo uno de los bandos coarta la libertad de los otros, pero, desde dentro, quizás no lo sea. La capacidad de la autora para introducirse en los pensamientos de una persona que vive en primera persona una guerra es, sin duda, digna de admirar.

¿Debemos recordar lo sucedido en el pasado para no cometer los mismos errores o la mejor solución es olvidarlo para empezar de cero? Esta es la importante cuestión que la autora plantea a través del personaje de Ela, que está obsesionada con la Ecuménica. Así introduce uno de los temas principales de la novela: la memoria histórica, que destaca por su poca presencia en la literatura, y más si hablamos de literatura juvenil.

Curiosamente, aunque escribir esté considerado como un arte, son pocas las veces en las que una obra literaria habla de arte. Entre vidas es una oda a los artistas, en la que, poniéndonos en una situación extrema, se reivindica al arte como una forma más de ganarse la vida. Laura Tárraga nos recuerda que, aunque este esté tan presente en nuestras vidas que, a veces, siquiera le demos el suficiente valor, el artista es un profesional más que merece su reconocimiento.

La canadiense dirige el misterio magistralmente. Sabe cómo generar una atmósfera de tensión sin precipitarse, permitiendo que cada acontecimiento tenga lugar en su debido momento. Los múltiples secretos que esconden los protagonistas de Un invitado inesperado se van conociendo, poco a poco, dejando que el lector o lectora tenga tiempo para digerirlos. Sin duda, su manejo del ritmo de la historia me ha sorprendido para bien.

En el momento en el que un libro está protagonizado por más de diez personajes y, por tanto, los cambios de perspectiva son constantes, existe un alto peligro de que la lectora se pierda con facilidad. Pero esto, en Un invitado inesperado, no sucede. Desde la primera página, las personalidades de los personajes están completamente definidas, por lo que es muy fácil identificarlos sin hacer un gran esfuerzo para seguir la lectura.