Ledicia Costas: «Intuía que podía chegar a vivir da literatura»
 |
| Fotografía de Manuel G. Vicente |
“Chovía en alta definición”. O comezo de Infamia acompaña ao día co que me recibe Vigo antes do meu encontro coa gañadora do Premio Nacional de Literatura Infantil e Xuvenil de 2015. Amante da literatura como ningunha outra e grande defensora da literatura infantil e xuvenil, Ledicia Costas (Vigo, 1979) pon paixón en todo aquilo que fai, incluso no que non lle agrada tanto, como o Dereito. Gañadora do Premio Lazarillo en dúas ocasións e traducida ao italiano, ao coreano e incluso ao romanés, abraia a capacidade da escritora viguesa para manterse cos pés na terra.
Infamia xa vai pola terceira edición en galego*, tan só cinco meses despois da súa publicación, e saíu á venta en castelán fai un mes. Como estás vivindo está boa acollida?
Pois a verdade é que dende que gañei o Premio Nacional aprendín a vivir nunha especie de burbulla invisible que eu construíu ao meu redor. Lévoo con prudencia, sempre intentando ter nos pés na terra e sendo consciente de que son unha privilexiada porque conseguín vivir da literatura e facer daquilo que máis me gusta no mundo o meu oficio.
*Datos de novembro de 2019, cando fixen a entrevista.
Esperabas o éxito que está tendo este primeiro thriller?
Eu creo que nunca podes agardar o éxito nun libro porque aí xa estarías fracasando. Malia que eu xa tiña unha obra para persoas adultas, un libro de relatos, esta é a primeira novela desas características e entraba nun público totalmente novo. Por iso levo todo con máis ilusión.
Infamia está inspirada en varios episodios de violencia reais. Pero cal foi o detonante?
O caso de Marta del Castillo. Cumpríronse dez anos do seu asasinato e, aínda a día de hoxe, os autores do crime non confesaron onde está o seu cadáver. Pareceume interesante escribir unha historia sobre unha dobre desaparición. Un presunto dobre asasinato, pero sen cadáveres. Parecíame interesante tamén reflectir a dor deses pais que non saben onde están as súas fillas.
Pero que sucede? A medida que ía escribindo a novela, saían noticias que quería integrar nela. Por exemplo, as violacións en grupo, que están proliferando no Estado. Tamén os casos de pederastia no seo da igrexa católica. Ao final, conseguín condensar e armar todo iso dentro da trama.
Empezaches a escribir o libro fai dez anos, verdade?
O primeiro capítulo da novela que escribín é un que está un pouquiño antes de chegar á metade. Escribino hai moitísimos anos, cerca de dez, si... porque xa estamos no 2020 case [risas]. Ou un pouquiño menos... oito ou nove. Quedou aí, descansando, non sabía que facer con el e acabou formando parte desta novela. Xa nese capítulo falo dunha agresión sexual en grupo.
“Os xuíces deberían ter unha formación en igualdade de xénero”
Foi esta normalización da violencia na sociedade a que che empuxou, finalmente, a escribir Infamia?
Si. Esta é unha novela onde un dos piares básicos é a violencia: a violencia contra a infancia e a violencia contra as mulleres. Creo que está normalizada ata tal punto que cando sae unha noticia dun asasinato machista nin sequera se nos poñen os pelos de punta.
O libro non só fala de violencia contra a infancia ou contra as mulleres, senón que tamén teñen cabida outras clases de violencia, como a xudicial ou a profesional. Algunha delas tócache de preto?
Tócame de preto como muller e como avogada. Observo que os manuais de Dereito Penal que se manexan a día de hoxe nas universidades son os mesmos que se manexaban nos anos 90. Isto que quere dicir? Que están sen actualizar mentres a sociedade evoluciona.
Os xuíces deberían ter unha formación en igualdade de xénero, pero non a teñen. Iso provoca que haxa sentencias e comentarios que as mulleres temos que aturar a día de hoxe e aos que non hai dereito. Nese sentido, Infamia é tamén un berro de rabia e desacordo con estas cuestións.
Foi duro o proceso de escritura?
Sempre o é para min. Me entrego de tal maneira que lle dedico moitas horas ao día. E, ás veces, pasan dous ou tres días sen que saia practicamente da casa. Entón ese nivel de entrega é esgotador. Parece mentira, pero acabo fisicamente esgotada, e iso que é unha actividade de estar quieta, sentada nunha cadeira diante dun ordenador. Foi duro tamén polos temas que trato.
Na novela, a presencia dos medios é nula, cando en casos como o de Alcàsser ou mesmo o de Marta del Castillo foron condicionantes en certa medida. Foi inconsciente ou houbo algún motivo para a toma desta decisión?
De feito, si sae un artigo de prensa de El País que foi para min unha sorpresa. Porque entre toda a dificultade que tiven para atopar casos de pederastia en España despois de darlle moitas voltas, atopei ese artigo, unha reportaxe moi interesante que decidín reproducir.
Lembro que en Infamia un dos personaxes di que apenas hai información sobre este tema.
Non, hai moi pouca e eu creo que aí os medios deberían implicarse máis do que se implican. Parece que estes casos están protexidos por eses muros que rodean a Igrexa. Por iso decidín poñer ese artigo, como un xeito de reivindicar que hai cousas que creo que non se deben silenciar.
En Merlo, onde se desenvolve Infamia, a homosexualidade é un tema tabú. Cres que en comunidades máis pequenas e cerradas hai un reticencia maior a estes temas?
Claro. Creo que é case, case... [dubida] non quero dicir lóxico porque non é a palabra axeitada para empregar neste caso. Pero nas comunidades pechadas, pequenas ou asociadas ao rural creo que é habitual que se dean este tipo de situacións, nas que hai persoas que non se atreven a dar ese paso polo medo, polas críticas ou polas consecuencias que iso pode ter. Paréceme terrible que teñan que vivir con esa carga de finxir que son outra persoa distinta á que son. Creo que a literatura ten que falar destas cousas.
Merlo, en realidade, é Beade, unha parroquia de Vigo, coa que ti tes unha relación moi estreita. Como inflúe a túa relación co lugar e a súa propia idiosincrasia na historia?
Si, esta é puramente rural. Hai moito verde, moito monte, está a pouquísimos quilómetros dunha cidade... Iso condiciona o xeito de vivir porque parece unha especie de ‘micromundo’ dentro dunha cidade. Parece que o tempo está detido. Seguen conservando unha serie de tradicións asociadas ao campo, e logo tamén teñen un xeito distinto de vivir.
Os ritmos son outros, os nenos poden xogar no monte ou nas rúas pequenas dos barrios, non hai perigo porque hai pouco tránsito de vehículos ou, polo menos, eu crieime así. Como coñezo tan ben ese universo pareceume bonito, e tamén é máis crible falar dun lugar que coñeces.
Saíron varios artigos este verán nos que se falaba dunha novela negra viguesa, dentro da cal se incluía a Infamia. Ti cres que está nacendo unha novela negra viguesa?
Eu creo que non. Eu creo que máis ben necesitamos poñer etiquetas, e cando falan dese boom da novela viguesa... eu non o acabo de ver. De feito, creo que están etiquetando como novela negra textos que non son novela negra. Aí é moi elástica esa etiqueta e semella que todo vale.
Creo que tamén é un xeito de estar orgulloso de que en Vigo hai moitos autores e moitas autoras, non sei se de novela negra. Hai unha creación literaria aí potente, pero eu non acabo de ver ese boom de novela negra.
Haberá continuación de Infamia ou máis thrillers de Ledicia Costas?
Máis thrillers segurísimo, segurísimo. Gustaríame continuar afondando neste universo, creo que me quedaron cousas por contar. Agora estou traballando nunha novela infantil que teño que entregar agora, en decembro, e en xaneiro vou tomar unha decisión, a ver se continuamos por Merlo ou non.
Unha apaixonada da literatura infantil e xuvenil
En outubro saíu tamén á venta Conexión macarrón, a túa última novela infantil. É fácil pasar de escribir un libro como Infamia a escribir unha novela cun carácter moito máis distendido e divertido?
Conexión macarrón estaba escrito dende fai dous anos, pero por diversas circunstancias saíu agora. Eu necesito ese cambio, de todas maneiras. De feito, acabei Infamia e agora estou escribindo unha novela dunha inventora inglesa que se chama Señorita Bubble onde hai moitísimo humor, aparece Papá Noel... Necesito ese cambio de rexistro. Se sempre escribo o mesmo, o meu cerebro satúrase.
“Escribín Unha estrela no vento porque non me gustaban nada as lecturas obrigatorias do instituto”
Pensas que á Ledicia Costas da infancia ou da adolescencia gustaríalle ler os libros da Ledicia Costas adulta?
Espero que si porque por iso empecei a escribir. Foi un acto de rebeldía. A primeira novela que me publicaron, Unha estrela no vento, escribina con dezaseis anos porque non me gustaban nada as lecturas obrigatorias do instituto. Foi un chamamento, un toque de atención, de vou escribir o libro que a mi me gustaría que me puxeran como lectora. Espero e quero pensar que si. Escribo o que creo que me gustaría a min ler de pequena.
Hai moitos prexuízos sobre a literatura infantil e xuvenil?
Claro, nos choven pedras de todas partes. Mesmo de compañeiros de profesión que escriben esa literatura considerada narrativa para persoas adultas. Eles consideran que a literatura infantil e xuvenil é un xénero de menor categoría, que é moi sinxelo... Así hai logo os desfases que hai cando un autor ou autora de literatura para persoas adultas escribe unha obra infantil pensando que o pode facer calquera, normalmente é un absoluto desastre.
Pensas que hai autores de literatura infantil e xuvenil que poidan ter tamén estes prexuízos?
Quero pensar que non porque serían pouco honestos. Se ti non cres naquilo no que estás traballando, probablemente faga augas por todas partes. De todas maneiras, as persoas que escriben literatura infantil e xuvenil que eu coñezo, que son moitas, son auténticos apaixonados deste tipo de libros.
Ti viviches un caso de censura en A balada dos unicornios...
Non quero chamarlle un caso de censura, digamos que houbo intervención editorial.
Cres que no sector editorial hai prexuízos sobre a literatura infantil e xuvenil?
Non é que o crea, é que teño a certeza de que si, de que hai editoriais que funcionan basicamente polo circuíto escolar e hai certos temas que son controvertidos e depende de como se traten pois entran mellor ou peor.
Na edición en castelán de A balada dos unicornios suavizáronse as escenas sanguentas de Jack o destripador, verdade?
Si, o que me expuxo a editorial era que a obra estaba para un público determinado, pero nas escenas nas que interviña Jack o destripador subía o nivel de idade. Mandaron rebaixalas para igualar a idade de toda novela. Tiven un debate porque eu non acaba de estar de acordo.
Ás veces, as escritoras tamén nos equivocamos porque eu son súper instintiva e case sempre me guío por impulsos. Pero eu non acababa de estar conforme e, ao final, houbo cousas que aceptei e outras que non. Penso que a decisión final debe ser da autora. Nese sentido, a editorial coa que eu traballo, e traballaba naquel momento, foi razoable.
Pese as diferenzas fundamentais de idade entre os públicos obxectivos da literatura infantil e xuvenil e da narrativa adulta, pensas que pode haber adultos que lean novelas infantís ou xuvenís e ao revés?
Creo que debe de habelos. O que pasa que hoxe en día existe o problema das etiquetas. Cando se etiqueta unha obra como infantil ou xuvenil, unha persoa adulta o habitual é que teña prexuízos para achegarse a esa obra porque moi probablemente pense que non lle vai aportar nada e aí é onde creo eu que se equivocan. Entendo que hai que etiquetar os libros porque una cuestión editorial, de mercado, etc., pero eu que son unha gran lectora de infantil e xuvenil gozo moitísimo. E, ás veces penso, “o que me perdería eu de non ler estes libros”. Tamén leo libros para persoas adultas, pero todo é literatura.
LEDICIA COSTAS: “É MOI DURO TRADUCIR”
Vivir da literatura é unha tarefa complicada, e Ledicia Costas ben o sabe. A autora viguesa atopa o seu sustento económico non só nos dereitos das súas obras, senón tamén na retribución da súa labor como tradutora das edicións en castelán de Escarlatina, a cociñeira defunta, A balada dos unicornios ou mesmo Infamia.
“É moi duro traducir. Eu penso que non son unha boa tradutora”, confesa a autora. Nunha loita por non “reescribir a novela de arriba a abaixo”, Ledicia Costas foi a encargada de traducir do galego todas as súas obras publicadas en castelán, agás O corazón de Xúpiter (traducido por Mª Jesús Fernández). Pero, aínda contando cunha grande liberdade creativa, a escritora galega recoñece que nun futuro lle gustaría que unha profesional traducise as súas novelas.
Ledicia rememora, entre risas, un episodio un tanto desafortunado. “Ai, non sei quen che fixo a tradución de Escarlatina, pero que mal feita está”, comentoulle unha profesora dun dos colexios que visitou. “Optei pola sinceridade e quedei mirando para ela e díxenlle: «son eu a tradutora»”.
Avogada por casualidade
“Abandonei o Dereito porque non me sentía cómoda”
A protagonista de Infamia, a avogada e profesora de Dereito Penal Emma Cruz, critica moito ao sistema xudicial. Ledicia Costas comparte esas opinións?
Durante os anos que exercín de avogada, que non foron moitos, vin cousas nos xulgados e no funcionamento de todo o que rodea aos xulgados que non me gustou. Na xustiza falta persoal, os procesos deben ser máis áxiles, hai unha dose grande de subxectividade que non debese ser... Hai unha serie de aspectos cos que non concordo. En gran medida por iso tamén abandonei o Dereito, porque non me sentía cómoda.
Por que decidiches deixar a avogacía para dedicarte á literatura?
Vendo como estaban funcionando obras miñas coma Unha estrela no vento ou O corazón de Xúpiter, eu intuía que se conseguía que toda a miña vida xirase arredor da literatura e ter unha implicación total, intuía que podía chegar a vivir disto. Por fortuna non me equivoquei.
Foi unha decisión arriscada, non?
Moi arriscada. Eu estaba no despacho que deixei. Xa levaba casos, ía a xuízos, tiña a miña responsabilidade con algúns clientes...
Ou sexa, ti intuías que podías vivir da literatura, pero non o sabías con certeza.
Non, a ciencia certa, non. Tomei esa decisión porque me parecía que, se non, me ía arrepentir toda a vida.
Ti querías estudar Dereito?
Estudei Dereito, confeso, como puiden ter estudiado calquera outra carreira. O que pasa que naquel momento non paraba de escoitar os típicos comentarios de “é unha carreira con moitas saídas”. Pero xa no primeiro ano de carreira me decatei de que aquilo non era para min. Todo o mundo me dixo: “ten paciencia, que a partir do terceiro ano isto é máis interesante”. Que va. Aquilo foi de mal en peor.
Entón, Ledicia Costas non volvería aos xulgados?
Se non hai máis remedio... [risas] Que conste que os anos que exercín, fíxeno con toda a paixón e me sentía case, case Ally McBeal [risas].
E se non puideses vivir máis da literatura, volverías a traballar como avogada ou intentarías buscar outra forma de gañarte a vida?
Se che son sincera, non teño nin idea do que faría. Creo que sendo avogada sería infeliz. Entón, tal vez, me buscaría a vida por outro lado... Por onde? Pois non o sei, ao mellor algo relacionado coa xestión cultural... Creo que iría por aí, para min é moito máis enriquecedor. Ao mellor me volvía tola e montaba unha editorial... Que sei eu. Pero creo que non volvería a exercer.
“Un espello para as novas xeracións”
En 2019, como parte do proxecto ‘Vigo, ciudad de color’, píntase un mural co hashtag #mulleresnasletras no que es unha das protagonistas. Considéraste un referente na cultura viguesa e galega?
Non sei se tanto, fíxate. Síntome moi querida polo público. Son unha privilexiada, díxeno varias veces ao longo desta tarde, pero é que así. Síntome moi respectada, tamén, polos meus compañeiros e compañeiras de profesión.
Un referente? A min me gusta pensar que son un espello, sobre todo, para as rapazas. Para os rapaces tamén, pero son máis as rapazas que me din “a min gustaríame ser escritora” cando vou aos coles ou aos centros de secundaria. Entón aí aproveito sempre para animalas. Nese sentido si que, en certa maneira, podo ser un espello para esas xeracións que veñen detrás.
E un referente feminista?
É obvio que eu son unha autora que defende, por enriba de todo, o dereito das mulleres a ser protagonistas, a ser visibles, a ter papeis principais tanto nas novelas como nas películas. A min paréceme aberrante entrar nun museo e que as mulleres sexamos modelos, pero non artistas. Practicamente non hai obras de artes feitas por mulleres nos museos. Na medida das miñas posibilidades, aporto o que podo á literatura.
Recordas algún encontro cos teus lectores e lectoras que che marcara especialmente?
Si, marcoume especialmente un debate que se abriu nun centro de Vigo, ao fío de O corazón de Xúpiter e o caso de Amanda Todd, unha rapaza que sufriu acoso cibernético e acoso escolar. A protagonista vive unha historia bastante parecida e houbo un grupo de rapaces, chicos, que culpabilizaban a ámbalas dúas. Rapaces de... [dubida] terceiro ou cuarto da ESO. Foi moi violento. Eu intentaba facerlles entender que o foco hai que poñelo no agresor e nunca na vítima, pero estaban pechados en banda. Non había maneira de facelos entrar en razón.
Tamén varias veces me sucedeu de ir a centros de secundaria onde as profesoras me contaron que se deron varios casos de agresións sexuais dentro do propio centro. Esas situacións si que me marcan.
“Co tempo aprendín a relativizar tanto o bo coma o malo”
Estás constantemente exposta ao público, sobre todo, a través dunha rede social como o é Twitter. Algunha vez tiveches medo a expresar as túas opinións? Por exemplo, fai uns meses publicaches un fío explicando o tema do manual de Dereito Penal do que falabas antes.
Non, ao revés, o corpo pídeme facer iso. É un xeito de ser coherente coa miña forma de pensar, coa miña forma de vivir e coa miña forma de entender o mundo. Se hai algunha persoa a que lle sente mal que eu colgue un fío en Twitter denunciando que hai un manual de Dereito Penal que se está manexando a día de hoxe nas universidades e que ten comentarios que son claramente machistas, o problema o ten esa persoa.
Cres que as redes sociais repercuten en ti de forma positiva?
De todo hai porque son marabillosas. Póñenche en contacto con persoas ás que doutro xeito xamais chegarías, tes un contacto directo co público, recibes un feedback marabilloso. Pero tamén recibes comentarios que ás veces son desagradables, recibes críticas de persoas que están baixo un nome ficticio e non sabes quen son e se cren co dereito de dicirche todo tipo de cousas ou pedirche explicacións...
Eu creo que estou curtida, que estou inmunizada, que xa me da un pouco igual. Ás veces teño que eliminar comentarios. De feito, o outro día tiven que eliminar un comentario ofensivo que me fixeron en Instagram, ao que me faltaban bastante ao respecto. Pero sen mais, elimineino, bloqueei a esa persoa e xa.
E como levas as críticas negativas dos teus libros?
As críticas negativas creo que hai que respectalas igual que as positivas. Non pode ser que a min como autora só me sirva cando me din cousas boas dun libro. Creo que me ven ben outro punto de vista e cando me din: “esta trama fraquea un pouco por isto e por isto”. Cando as argumentan e están feitas con criterio, eu todo iso o tomo de xeito construtivo.
Outra cousa é cando alguén che fai unha crítica de maneira un pouco aleatoria e sen argumentala e ves que che quere ferir, iso xa é outro tema. Co tempo aprendín a relativizar tanto o bo coma o malo. É o único xeito de eu ser equilibrada.
Que consello lle darías á Ledicia de fai dez anos? E a de dentro de dez?
Á de dentro de dez anos, diríalle que espero que, na esencia, siga sendo a mesma que son hoxe, en 2019. A de hai dez anos diríalle... [dubida] Quédanche tantas cousas bonitas que están esperando por ti que a espera vai merecer a pena, e todo ese traballo que estás facendo agora vai ter unha gran recompensa.
0 comentarios